Historia choroby

Mukowiscydoza Kiedyś

Mukowiscydoza (zwłóknienie torbielowate trzustki, ang. cystic fibrosis – CF) jest to choroba, która dotyka ludzi od wielu tysięcy lat. Od czasu identyfikacji genu choroby istnieją możliwości określenia daty i miejsca pochodzenia CF. Hiszpański naukowiec Xavier Estivill z Instytutu Badań Raka w Barcelonie ocenił w 1993 roku, że wiek najczęstszej mutacji w obrębie genu CFTR – delta F508 wynosi przynajmniej 52000 lat!!!

CF rozprzestrzeniła się poprzez migrację ludów i kolonializm. W dawnych czasach, kiedy nie znano odpowiedniego postępowania leczniczego przeżycie okresu młodości chorych z CF graniczyło z cudem. Prawdopodobnie jednak w przypadku epidemii cholery chorzy na CF mieli większą szansę przeżycia niż zdrowi ludzie. Sugeruje to współcześnie przedstawione doświadczenie przeprowadzone na myszach. Wykazano, że mysz laboratoryjna nosicielka genu CF nie ginie od biegunki typowej dla cholery, gdyż prawdopodobnie upośledzony jest transport jonów chlorkowych, co obniża „ciężkość” przebiegu cholery przez ograniczenie utraty wody z jelit. Przenosząc tę hipotezę na ludzi nosiciele genu CF – heterozygoci przeżywali cholerę „łatwiej”, nie – nosiciele genu umierali. Tym mechanizmem tłumaczy się również częstsze występowanie nosicielstwa CF wśród rasy białej – „Europejczyków z pochodzenia”.

Prawdopodobnie za najwcześniejsze wiarygodne doniesienie medyczne dotyczące CF można uznać opis badania pośmiertnego 11 letniej dziewczynki, które wykonał w dniu 16 stycznia 1595 roku Peter Paaw profesor botaniki i anatomii w Leiden (Holandia). „Dziewczynkę podejrzewano, że jest zaczarowana. Chora była skrajnie wychudzona i wyczerpana trawiącą gorączką” – pisał profesor Paaw, uznając, że: „przyczyną zgonu była stwardniała i zwłókniała trzustka”. Jest to nie tylko pierwszy historycznie opis CF, ale wytłumaczenie zabobonów medyczną wiedzą XVI wieku.

Drugi przypadek opisu CF pochodzi również z Holandii. Gerardus Blasius, dyrektor szpitala w Amsterdamie, w książce p.t.: „Observationes Medicae Rariores” (Obserwacje niezwykłości medycznych) z 1677 roku, opisuje włóknienie trzustki u 9 – letniego chłopca zmarłego wśród objawów skrajnego wyniszczenia .

Trzeci opis pochodzi od niemieckiego lekarza Georga Segera, który w 1673 roku leczył w Toruniu około 3 letnią dziewczynkę z upośledzonym rozwojem fizycznym, przewlekle gorączkującą, cierpiącą na biegunkę i wymioty. W badaniu pośmiertnym stwierdzono, że jedyną zmianą chorobową była stwardniała trzustka.

W XIX wieku i wczesnych latach XX wieku niektóre doniesienia wiązały ze sobą występowanie biegunki tłuszczowej, powikłań niedrożności smółkowej i uszkodzeń trzustki. W 1905 roku Landsteiner, który także opisywał grupy krwi opublikował prawdopodobnie jako pierwszy współczesny opis niedrożności smółkowej u noworodków powiązanej ze zwłóknieniem torbielowatym trzustki. Nadejście XX wieku przyniosło pierwsze obserwacje, w których zaczęto wiązać ze sobą występowanie chorób płuc i biegunki tłuszczowej.

W 1919 roku Passini opisał dwoje dzieci zmarłych z powodu zapalenia płuc, u których wykazał współistnienie zmian torbielowatych trzustki. W 1928 i w 1936 roku Fanconi wybitny pediatra szwajcarski zwrócił uwagę na grupę chorych, u których w odróżnieniu od choroby trzewnej (celiakii) zaburzenia trawienia występowały od najwcześniejszego dzieciństwa i u których często stwierdzano zapalenia oskrzeli i rozstrzenie oskrzeli. Opisy choroby w tym okresie skupiały się na niewydolności trzustki i biegunce tłuszczowej, często odnoszono je do choroby trzewnej. Odnotowywano też współistnienie powikłań oskrzelowo płucnych. Przed 1938 rokiem kiedy choroba została poznana, umieralność przed 3 rokiem życia wynosiła 95%.

Mukowiscydoza teraz

Współczesna historia mukowiscydozy datuje się od 1938 roku. W tym roku Dorothy Anderson w użyła po raz pierwszy nazwy: „cystic fibrosis of the pancreas” (zwłóknienie torbielowate trzustki), wyodrębniła mukowiscydozę jako odrębną jednostkę nozologiczną. Jej zasługą jest pierwsza definicja CF jako choroby, której typowymi objawami są kaszel, luźne stolce, opóźnienie rozwoju. Anderson konkludowała: „istnieje bliski związek pomiędzy biegunką tłuszczową, zwłóknieniem torbielowatym trzustki i zapaleniami dróg oddechowych”.

W 1945 (przed wykryciem zmian w pocie) Faber użył terminu mucoviscidosis. W przeciwieństwie do Anderson, która zaproponowała nazwę odnoszącą się do zmian w trzustce uważał on, że choroba dotyczy gruczołów zewnątrzwydzielniczych, a jej przyczyną jest stan nadmiernego zagęszczenia śluzu. Nazwa mucoviscidosis jest nadal szeroko używana i często preferowana w krajach nie anglojęzycznych.

W 1953 roku współpracownicy Dorothy Anderson: Paul di Sant’Agnese oraz Darlong, Perera i Shea dokonali znaczącego odkrycia stwierdzając nieprawidłowy skład elektrolitów w pocie u chorych na CF. Rzuciło to nowe spojrzenie na wczesne spostrzeżenie „słono smakujących pocałunków”. Powszechne zaakceptowanie faktu, że jednym z zaburzeń fizjologicznych w CF są nieprawidłowości w składzie elektrolitów zajęło kilka lat. Umożliwiło to opracowanie metody diagnostycznej przydatnej w rozpoznawaniu choroby.

Znaczące naukowo doniesienie o nieprawidłowościach w transporcie jonu chlorowego pojawiło się w 1968 roku, jednak dopiero we wczesnych latach 80 wyjaśnił je Quinton. Uznano to wówczas za jedno z najistotniejszych zaburzeń fizjologicznych w CF. Pomimo intensywnych poszukiwań, rozwoju nauki i pojawiania się nowych teorii dotyczących rozwoju choroby patofizjologia CF nie jest do końca wyjaśniona i stanowi wielkie wyzwanie dla świata nauki. Od czasu scharakteryzowania CF dokonano znaczącego postępu w zakresie leczenia tej choroby. Antybiotyki użyto po raz pierwszy w leczeniu chorych na CF w 1949 roku. Były to terramycyna, aureomycyna, chloromycetyna. Rola fizykoterapii klatki piersiowej w CF pozostawała niedoceniona do 1956 roku.

Kamieniem milowym zmian w postępowaniu terapeutycznym stały się przeprowadzone w Bostonie i Toronto badania wskazujące na wpływ zróżnicowanego postępowania żywieniowego na przebieg choroby. Opublikowali je w 1988 roku Corey. Oceniono w nich długość życia, rozwój fizyczny, częstość infekcji płucnych w 2 populacjach pacjentów o podobnej charakterystyce. Obie grupy obejmowały powyżej 500 chorych na CF. W Bostonie stosowano dietę niskotłuszczową i wysokowęglowodanową; w Toronto nie ograniczano podaży tłuszczów i podawano enzymy trzustkowe. W populacji z Bostonu średnia przeżycia 50% pacjentów wynosiła 21 lat, a w populacji z Toronto 30 lat. Zbliżenie lub wręcz ujednolicenie zaleceń związanych z szeroko pojmowaną terapią i opieką medyczną nad pacjentem z CF w USA i Kanadzie dało szybkie efekty.

Duże nadzieje w postępie terapii chorych na CF wiąże się z genoterapią. Nadal jednak jest to jedynie „metoda przyszłości”. Autorzy wcześniej publikowanych prac byli świadomi rodzinnego występowania choroby, jednak dopiero od 1946 roku zaczęto w sposób naukowy wyjaśniać podłoże genetyczne choroby. Kolejne lata owocują lawinowym rozwojem wiedzy w zakresie genetyki CF. W 1990 roku Green i Olson opracowali strategie klonowania i mapowania dużych regionów ludzkiego DNA. Badania dotyczyły także regionu chromosomu 7, w którym zlokalizowano gen CF.

Chociaż wydawać by się mogło, że istota mukowiscydozy jest już prawie całkowicie wyjaśniona, to efektywność leczenia jest nadal niewystarczająca. Znajomość historii CF, choroby „krwi, potu i łez”, „choroby o wielu maskach” prowokuje do refleksji co przyniesie przyszłość.

Test ten jest fragmentem obszerniejszego opracowania, które było kiedyś dostępne na www.virtualcf.pl